Hooggevoelig

[Hipparchia]

[maanelfje]

In de herfst vorig jaar is het laatste deel verschenen van de vertaling naar het Nederlands van de Pali Canon. Dat zijn de oudste boeddhistische teksten die bewaard zijn gebleven. Lang geleden, tijdens een les op de SCFA, noemde de zenleraar Nico Tydeman deze vertalingen een verrijking van de Nederlandse taal. En ik heb het eens uitgezocht; het is echt uitzonderlijk dat de Pali Canon in zijn geheel is vertaald voor zo'n klein taalgebied. En dan ook nog rechtstreeks uit het Pali. Uniek zelfs. In de niet-Aziatische talen doet alleen het Engels beter. Uiteindelijk duurde het 25 jaar om het te voltooien. In 2019 overleed Rob Janssen, een van de vertalers. En nog voor het laatste deel werd uitgegeven overleed ook zijn levensgezel en medevertaler Jan de Breet. Echt een levenswerk.

Iets meer dan de helft van de boeken had ik al. Hoewel ik er amper of niet in las heb ik een tijd geleden de rest toch besteld. Het nogal archaïsche taalgebruik en de vele herhalingen maken het niet makkelijk om te lezen maar met enige inspanning valt er veel uit te halen. Zoals deze 'bewogen uitspraken' van de Boeddha over het nibbana:


Er is, monniken, die sfeer waar geen aarde is, geen water, geen vuur, geen lucht, geen sfeer van oneindige ruimte, geen sfeer van oneindig bewustzijn, geen sfeer van niets, geen sfeer van noch waarneming noch niet-waarneming, geen deze wereld, geen andere wereld, noch maan noch zon. Daar, monniken, zeg ik, is er zeker geen komen, geen gaan, geen blijven, geen verdwijnen. Zij is zonder stilstaan, zonder voortgaan, zonder enige grond, zonder object. Dit is voorwaar het einde van het lijden. (Udana 8.1)

Er is, monniken, het ongeborene, het ongewordene, het ongemaakte, het ongeconditioneerde. Als dat ongeborene, dat ongewordene, dat ongemaakte, dat ongeconditioneerde er niet was, dan zou er geen ontsnappen zijn aan wat geboren, geworden, gemaakt, geconditioneerd is. Maar omdat het ongeborene, het ongewordene, het ongemaakte, het ongeconditioneerde er is, daarom is er een ontsnappen aan wat geboren, geworden, gemaakt, geconditioneerd is. (Udana 8.3)

[Goudvanstro]

Dat lijkt me inderdaad bijzonder, en dat het 25 jaar geduurd heeft voordat de vertaling af was, is veelzeggend.

Ik vraag mezelf af, of het mogelijk is om een einde aan je lijden te maken.
In de tijd dat deze teksten zijn geschreven, was er ongetwijfeld heel veel lijden, armoede, honger, ongelijke verdeling van macht, een starre hiërarchie, onrechtvaardigheid. Daar kon je als mens niet gemakkelijk iets tegen doen, dus wat dan overblijft is het zo goed mogelijk verdragen van je lot en jezelf naar binnen keren en je lijden op die manier proberen te verlichten.

In deze tijd en in West-Europa heb je er meer aan om je in te zetten voor de democratie en de rechtstaat, als je heel veel lijden wilt voorkomen en verlichten. Je hebt er meer aan om het groeiende verschil tussen arm en rijk een halt toe te roepen. Uit onderzoek blijkt, dat hoe groter het verschil tussen arm en rijk in een samenleving, hoe meer criminaliteit, hoe meer geweld, hoe meer onvrijheid en oppressie, hoe meer wantrouwen en angst.

[maanelfje]

Het ene hoeft het andere niet uit te sluiten. Het is zelfs zo dat het boeddhisme een wisselwerking tussen volk, vorst en de monniken- en nonnengemeenschap tot stand bracht. De boeddha en de sangha belichaamden morele gelijkwaardigheid (het doorbrak de hiërarchische structuur van het kastenstelsel), waar het volk steun en richting in vond en tegelijk werden koningen aangespoord rechtvaardig en compassievol te regeren. Zonder politieke revolutie had het boeddhisme dus een verzachtend en egaliserend effect op de samenleving.

Maar primair gaat dukkha over existentieel lijden. Geboorte, ziekte, ouderdom, de dood, zijn lijden. Verenigd zijn met waar je een afkeer van hebt is lijden, gescheiden zijn van waar je mee verbonden wil zijn is lijden.

Iets dat wijst op het 'zo goed mogelijk verdragen van je lot en jezelf naar binnen keren en je lijden op die manier proberen te verlichten', dat ben ik nog nergens in de teksten tegengekomen.