50plusser/ouderenforum doorstart

[Kees]

Wierd Duk is de koning van de journalistieke viespeuken, geen haar beter dan dat extreemrechtse propagandavod de Telegraaf met alle satellieten, zoals GeenStijl en WNL, en hij is lang de enige niet. Ik gun de PvdA/GL succes met de samenwerkingsformule, die tot nu toe wel goed uit lijkt te werken. Jammer dat enkele dinosaurussen zich niet wat plooibaarder op kunnen stellen, vooral omdat ze moeite hebben met kritiek op Israël. En dan wordt, helaas ook in eigen kring al heel snel de antisemismekaart getrokken. Ik vind dat stuitend en kan daar langzamerhand geen begrip meer voor opbrengen. Hoewel er niet te ontkomen is aan confrontaties met rechtsgezinde tv probeer ik ze wel te ontwijken want het is steeds hetzelfde afgezaagde verhaal, nu versterkt met termen als linksextremistisch, nota bene aan het adres van de PvdA, die na de bevrijding van 1945 hoogstens een paar stukjes sociaaldemocratie overgenomen heeft van de SDAP heeft overgenomen en zich tijdens Kok zelfs tot het (verre van linkse) neoliberlisme bekeerde, voor mij de reden om niet meer PvdA te stemmen. Maar goed, ik zie er ook angst in voor een groeiende populariteit van gematigd links. Eigen schuld, dikke bult, want rechts was het onder de kabinetten Rutte al behoorlijk aan het verbruien en de kermis die het kabinet Schoof ervan maakte is ronduit een zwarte bladzijde in de Nederlandse politieke geschiedenis. Hoe dat gaat uitpakken weet ik niet maar ik ben bang dat veel Nederlanders onder invloed van die door (extreem)rechts gedomineerde media toch weer de schuld aan links geven van alles wat er de afgelopen jaren misliep, van stikstof tot asielzoekers en van gezondheidszorg (Covid) tot bankschandalen, van OV tot het toeslagenschandaal en ga zo maar door. Dat de media

[Kees]

Wierd Duk is de koning van de journalistieke viespeuken, geen haar beter dan dat extreemrechtse propagandavod de Telegraaf met alle satellieten, zoals GeenStijl en WNL, en hij is lang de enige niet. Ik gun de PvdA/GL succes met de samenwerkingsformule, die tot nu toe wel goed uit lijkt te werken. Jammer dat enkele dinosaurussen zich niet wat plooibaarder op kunnen stellen, vooral omdat ze moeite hebben met kritiek op Israël. En dan wordt, helaas ook in eigen kring al heel snel de antisemismekaart getrokken. Ik vind dat stuitend en kan daar langzamerhand geen begrip meer voor opbrengen. Hoewel er niet te ontkomen is aan confrontaties met rechtsgezinde tv probeer ik ze wel te ontwijken want het is steeds hetzelfde afgezaagde verhaal, nu versterkt met termen als linksextremistisch, nota bene aan het adres van de PvdA, die na de bevrijding van 1945 hoogstens een paar stukjes sociaaldemocratie overgenomen heeft van de SDAP heeft overgenomen en zich tijdens Kok zelfs tot het (verre van linkse) neoliberlisme bekeerde, voor mij de reden om niet meer PvdA te stemmen. Maar goed, ik zie er ook angst in voor een groeiende populariteit van gematigd links. Eigen schuld, dikke bult, want rechts was het onder de kabinetten Rutte al behoorlijk aan het verbruien en de kermis die het kabinet Schoof ervan maakte is ronduit een zwarte bladzijde in de Nederlandse politieke geschiedenis. Hoe dat gaat uitpakken weet ik niet maar ik ben bang dat veel Nederlanders onder invloed van die door (extreem)rechts gedomineerde media toch weer de schuld aan links geven van alles wat er de afgelopen jaren misliep, van stikstof tot asielzoekers en van gezondheidszorg (Covid) tot bankschandalen, van OV tot het toeslagenschandaal en ga zo maar door. Dat de media een cruciale rol zullen spelen, doen ze nu al, lijkt me wel duidelijk, dus al kijk ik weinig tv; ik volg het allemaal wel zoveel mogelijk.

[Willemijn]

[Klaas]

[Kees]

In een aantal opzichten was het al een onaantrekkelijk land voor velen maar het gaat nu wel erg snel bergafwaarts. Ik vraag me al heel lang af waarom hardnekkige onzin als een fatsoenlijke gezondheidszorg communisme noemen in stand blijft, ondanks de vele horrorverhalen de makkelijke manier om die onzin te weerleggen in vergelijking tot de meeste Europese landen en zelfs buurland Canada, met een redelijk tot goede basisgezondheidszorg voor een redelijke prijs. Ik lees regelmatig artikelen van de NYT en andere Amerikaanse media die het in hoge mate met me eens zijn maar wat is dat rare mechanisme dan toch dat veel Amerikanen ervan weerhoudt om er met elkaar een wat socialere samenleving van te maken? Nee, iedereen moet het recht hebben om een vuurwapen te dragen, liefst 7*24. Als je geen werk hebt of gehandicapt bent dan heb je dat helemaal aan jezelf te wijten, dan had je maar beter je best moeten doen en daarom krijg je geen uitkering of je ziektekosten vergoed. Zelfde geldt voor minderheidsgroepen, zoals de zwarte bevolking en de Latino's, laat staan de immigranten. Weg mat dat minderwaardige volk, want de echte Amerikaan is wit, blond en heeft echt werk. Alsof de oorspronkelijke bewoners niet grotendeels uitgemoord en gemarginaliseerd zijn en nog steeds. Ik onderken de steeds duidelijker wordende tweedeling wel maar het is toch het domrechtse, meest republikeinse en conservatieve volk dat daar de dienst uitmaakt. Onbegrijpelijk...

[Klaas]

Ja Kees, Amerika is het land van onbegrensde absurditeiten geworden

[Kees]

Het opiniestuk in de VK, waarin Klaas een paar berichten hierboven aan refereerde, trof mij ook zeer. In discussies op 50plusser liep ik al regelmatig aan tegen meningen, dat we nu eenmaal een democratie zijn en democratisch gekozen kamerleden en partijen moesten respecteren, dat die democratie een stootje kan verdragen, dat het allemaal wel los zou lopen, dat het alleen maar woorden waren en meer van die luchthartige argumenten. Ik was er toen al veel minder gerust op en dat is alleen maar sterker geworden, veel sterker. Er zijn wel wat lichtpuntjes maar vergeijkbaar met de VS is de groep aanhangers van vooral Wilders steeds meer een harde kern aan het worden. Rechts heeft sinds jaar en dag al een meerderheid van de stemmen maaar die is gestegen van ruim de helft naar tweederde. Blijft dat zo of komt een deel toch tot inkeer? In hoeverre spelen de tentakels van de extreemrechtse nazikrant de Telegraaf daar een rol bij?

Jaren geleden stond er een artikel in de Groene over het taalgebruik van extreemrechts, dat frappante overeenkomsten vertoonde met die van het Derde Rijk. Ik heb het in de loop van de tijd een paar keer herlezen om te constateren dat die parallellen alleen maar sterker zijn geworden. Het is van 15 jaar geleden! Lees zelf maar:

De grenzen van de grote mond Woorden kunnen daden zijn
Taal is niet stom
Niet gek, maar knettergek. Niet zat, maar spuugzat. Een nadere beschouwing van het taalgebruik en de retoriek van Geert Wilders laat parallellen zien met de taal van het Derde Rijk. Haatimams hebben haatbaarden.

29 september 2010 – verschenen in nr. 39

TAAL IS NIET NEUTRAAL. Taal kan bezweren, verleiden, versimpelen, ontmaskeren, verwonden, enthousiasmeren, stigmatiseren, vergiftigen. Dreigtaal, stameltaal, woedetaal, liefdestaal - wij maken taal, taal maakt ons. Een even prachtige als praktische illustratie van dat gegeven danken we aan de Duits-joodse filoloog Viktor Klemperer, die vanaf 1933 nauwgezet een taalkundig notitieboek bijhield waarin hij met loepzuiver waarnemingsvermogen de geboorte en evolutie van de LTI, Lingua Tertii Imperii, de taal van het Derde Rijk registreerde. Hij noteerde wat hij hoorde op straat, opving via de radio of las in de krant. Vanaf iedere bladzijde van zijn vuistdikke boek lijkt hij de lezer toe te willen schreeuwen: pas op, taal is niet onverschillig, taal kan scheppen en verwoesten.
Hoe dat sluipende proces van verwoesting verloopt, verwoordt hij in een treffende metafoor: ‘Woorden kunnen nietige stukjes arsenicum zijn. Ze worden ongemerkt ingeslikt en lijken geen uitwerking te hebben maar na enige tijd is de gifwerking er toch. Als iemand maar lang genoeg “fanatiek” zegt in plaats van “heldhaftig” en “deugdzaam” gelooft hij tenslotte echt dat een fanaticus een deugdzame held is en dat je zonder fanatisme geen held kunt zijn.’
De nietige stukjes arsenicum tasten niet alleen de inhoud van de taal aan, maar ook de zinsconstructies, de interpunctie en de intonatie. Ze vergiftigen het hele levende organisme dat taal is. De talige rijkdom die ‘het verstand en het gevoel dient, mededeling en gesprek is, zelfgesprek en gebed, verzoek, bevel en bezwering’ verschraalde in het Derde Rijk volgens Klemperer tot enkel bezwering. Tot een armoedige taal die op al even armoedige wijze gecommuniceerd wordt. De complexiteit en nuance maken baan voor het cliché, de herhaling, korte zinnen, uitvergrotingen, generalisaties, oncontroleerbare getallen en met stip op nummer één: het superlatief. De armoedige taal overschreeuwt zichzelf. Zoals ook de bediener ervan. De dialoog, het gesprek, het dispuut op het scherp van de snede, leggen het af tegen de bewering die niet uitnodigt tot een weerwoord maar een hak wil zetten, de mond wil snoeren.
De metamorfose van de taal voltrekt zich ook in de toon. Zeggen wordt schreeuwen. Luidruchtigheid viert hoogtij. Het onderscheid tussen spreek- en schrijftaal verdampt. Alles wordt, zoals Klemperer schrijft, ‘gesproken taal, toespreking, toeroep, opzweping’.
In zijn essay Het wonder zonder inhoud borduurt George Steiner in zijn analyse van het Duits tijdens en na de Tweede Wereldoorlog voort op Viktor Klemperer. Hij stelt dat taal waardig kan zijn, elegant, spitsvondig, soepel maar ook lomp, log, humorloos en hysterisch. En de Duitse taal is onmiskenbaar dat laatste geworden. De bezielde en bezielende taal van Goethe, Heine en Nietzsche heeft het veld moeten ruimen voor een lawaaierig Duits waarin het wemelt van sleetse metaforen, stereotiepe vergelijkingen, retoriek en jargon. Met als gevolg dat de taal ‘niet langer de gedachte scherpt maar haar verdoezelt’.
En waar de gedachte wordt verdoezeld ligt de gedachteloosheid, in de zin zoals Hannah Arendt dat begrip gebruikt, op de loer. Dan wordt taal een vruchtbare voedingsbodem voor potentiële barbarij. Want al hebben talen dan een groot incasseringsvermogen, ze kunnen, zo zegt Steiner, niet tot in het oneindige hysterie en banaliteit absorberen. Er is een verzadigingspunt. Hij schetst - met een vergelijkbare gifmetafoor als Klemperer - wat de gevolgen zijn wanneer dat punt bereikt wordt: ‘Er zal iets met de woorden gebeuren, iets van de leugens en het sadisme zal zich nestelen in het merg van de taal. Eerst nauwelijks waarneembaar, zoals stralingsvergiftiging ongemerkt het gebeente binnensluipt. Niettemin ontstaat een kankergezwel en zet in het verborgene de vernietiging in. De taal zal niet langer groeien en zich vernieuwen. Zij zal niet langer op dezelfde wijze als tevoren aan haar twee functies voldoen: de overdracht van menselijke ordening die wij wet noemen, en de instandhouding van dat deel van de menselijke geest dat ons door zijn levendigheid behoort.’
De beschrijvingen van Viktor Klemperer en George Steiner van de veranderingen in de Duitse taal tijdens en na de Tweede Wereldoorlog kunnen als een mal worden gelegd over de taalveranderingen die de gebeurtenissen in Cambodja, Rwanda, Joegoslavië en vele andere brandhaarden van de laatste decennia begeleidden. Steeds opnieuw zijn de voortekenen van de op handen zijnde uitbarsting te horen in de taal. De gevoelswaarde van woorden verandert, het wij en zij wordt door nieuw jargon scherper van elkaar onderscheiden en verbonden met een connotatie van moreel goed of slecht, nieuwe generalisaties doen hun intrede, en het cliché maakt furore. Ver voor de totale vergiftiging zijn de sporen van de eerste stukjes arsenicum te traceren. Dat geldt ook, zo wisten de oude Grieken al, voor een democratie die transformeert in een ochlocratie, in een samenleving waarin niet het volk maar de massa het voor het zeggen heeft. In de kakofonie van lawaaierige stemmen veranderen woorden van kleur. De bescheidene is laf, de schaamteloze dapper en de fanaticus een deugdzame held.

OOK NU zijn er wetenschappers die waarschuwen voor een onverschillige, onbewuste omgang met taal. Judith Butler, Amerikaans hoogleraar retorica en vergelijkende literatuurwetenschap, is zo iemand. In de in 2007 verschenen bundel Opgefokte taal analyseert ze de discussie rondom vrijheid van meningsuiting in Amerika. Dat ze speciaal voor de Nederlandse editie een voorwoord schreef over de situatie in ons land hebben we te danken aan het feit dat zij ten tijde van de moord op Pim Fortuyn als gastdocent de Spinoza-leerstoel van de Universiteit van Amsterdam bekleedde. Ze maakte mee, keek, luisterde en verbaasde zich. Michiel Leezenberg schreef in NRC Handelsblad over Opgefokte taal: ‘Haarfijn legt ze de schijnheiligheid bloot van pogingen om racistisch en ander ophitsend taalgebruik voor te stellen als voorbeelden van vrije meningsuiting die de bescherming van de overheid verdienen. Wie kwetsende taal spreekt doet doorgaans veel meer dan slechts meningen uiten.’
Vanuit een andere invalshoek dan Klemperer laat ook Butler zien dat taal niet louter een verwijzing naar de werkelijkheid is, maar vaak al een handeling in zichzelf. Woorden kunnen daden zijn.
Viktor Klemperer noemde de taal de uitdrukking van een tijdperk. Wat zou hij, met in zijn kielzog George Steiner en Judith Butler, horen in de taal van de man die op 6 oktober terecht moet staan voor het zaaien van haat? Ik vrees dat hij meer parallellen zou ontdekken met het taalgebruik in het vooroorlogse Duitsland dan Wilders lief is. Daarmee is niet gezegd dat aan de horizon een vergelijkbaar rampscenario als destijds opdoemt. Wel laat het zien dat het grensoverschrijdend borrelt en gist in de samenleving en dat mensen elkaar over en weer besmetten met de taalverruwing die bij grensoverschrijdingen hoort. Op straat, op internet, in de politiek is de gedempte toon passé.
Daarbij is Wilders de ongekroonde koning ‘toeroep en opzweping’. Van twee keer een kogel in de knieschijf gaat een preventieve werking uit, Mohammed is een barbaar, massamoordenaar en pedofiel, en als wij zo doorgaan ‘zal die verdergaande islamisering vroeg of laat het einde betekenen van de westerse beschaving en de Nederlandse cultuur en dat is desastreus voor Nederland’.
Klemperer stelt dat in de LTI, de Taal van het Derde Rijk, het verschil tussen Arisch en niet-Arisch allesbepalend is. De LTI is erop gericht om joden compleet en onherstelbaar af te zonderen van alles wat Duits is. ‘De anders geklede en anders sprekende persoon is niet een ander mens maar een ander dier uit de andere stal waarmee ze niet eendrachtig kunnen samenwonen en dat ze moeten haten en van zich weg moeten bijten.’ Klemperer illustreert dat aan de hand van de primitieve wijze waarop Hitler in Mein Kampf de uiterlijke verschijning van de vettige kaftandrager beschimpt. Wilders zei tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen van 2009: ‘Heel veel Nederlanders ergeren zich aan de vervuiling van de publieke ruimte door de islam. (…) Hoofddoekjes, haatbaarden, boerka’s, mannen in rare lange jurken, laten we daar wat aan doen. Laten we onze straten terug gaan veroveren en zorgen dat Nederland er weer gaat uitzien als Nederland.’
Klemperer signaleert de opkomst van het ironische aanhalingsteken, dat twijfel zaait over de waarheid van het geciteerde en op eigen gezag de meegedeelde uitlating tot leugen verklaart: ‘Het ironische aanhalingsteken komt enkel door een toevoeging van hoon in de stem van de spreker tot uitdrukking en is daarom zeer nauw verbonden met het retorische karakter van de LTI.’ Zo geeft hij het voorbeeld van de joodse Heinrich Heine die een ‘Duitse’ dichter wordt genoemd. Het ironische aanhalingsteken is niet weg te denken uit de taal van Wilders. Van het ‘theedrinken’ van de burgemeester tot de ‘linkse elite’.
Het meest toegepaste taalverschijnsel van de LTI is het superlatief.
Allereerst het getalssuperlatief. Klemperer legt de schaamteloze kortbenigheid van leugens die in cijfers naar voren komt bloot. Zo meldde het legercommuniqué dat er in september 1942 in Kiev tweehonderdduizend mensen waren ingesloten, om enkele dagen later te berichten dat er zeshonderdduizend gevangenen uit de omsingeling waren bevrijd. Wilders bepleitte voor de Deense televisie het uitzetten van miljoenen, misschien wel tientallen miljoenen moslims uit Europa, terwijl Europa hooguit zestien miljoen moslims telt.
Daarnaast zijn er de superlatieven waarin de getalsgrens is opgeheven. Woorden als onvoorstelbaar, totaal en talloos. Of zoals bij Wilders: de massale komst van immigranten, de tsunami van moslims. Een horde van ontelbaren rammelt aan de poorten van het land.
Dan de normale superlatieven van bijvoeglijke naamwoorden. ‘De wereldjoden bedrijven gruwelpropaganda en verspreiden gruwelsprookjes.’ Wilders: ‘Verdachte moskeeën zijn haathutten die worden geleid door haatimams met haatbaarden.’
Ten slotte onderscheidt Klemperer het met superlatieve betekenis gevulde woord. Zodra er een slag gewonnen wordt is het de ‘grootste slag uit de wereldgeschiedenis’. Dergelijke superlatieven zijn een kolfje naar Wilders’ hand. De belastingen zijn niet hoog maar megahoog,de minister is niet gek maar knettergek, de criminaliteit moet niet hard maar keihard aangepakt worden en hij is het niet zat maar spuugzat.
In de LTI duikt vaker het adjectief joods op dan het zelfstandig naamwoord jood, want juist dat bijvoeglijk naamwoord maakt het mogelijk alle tegenstanders tot één vijand terug te brengen. De ‘joodsmarxistische wereldbeschouwing’, het ‘joodskapitalistische uitbuitingssysteem’. Bij Wilders is het geen adjectief dat die functie vervult maar een zelfstandig naamwoord: de islamisering. Dat is het immense gevaar dat ons aan de rand van de afgrond dreigt te brengen en waartegen we ons moeten wapenen. Maar, zoals Jan Kuitenbrouwer stelt in De woorden van Wilders: ‘De PVV legt nooit uit wat islamisering precies is. Een cijfer, een cultuur, een beweging, een rage, een trend, een complot? Het is vooral een woord.’ Maar wel een woord dat het mogelijk maakt alle tegenstanders onder één noemer - die van vijand - samen te brengen.
Veel elementen van de taalvergiftiging die Klemperer, Steiner en Butler signaleren zijn kenmerkend voor de retoriek van Wilders. Van de generalisatie tot de simplificatie, van de herhaling tot het superlatief. Misschien is het goed om op de dag van het proces de Lingua Tertii Imperii in de rechtbank te leggen om de geest scherp te houden. Taal is niet stom.